පාලි සාහිත්‍ය ගැන තොරතුරු විමසූ උගතුන් අතර මහාචාර්ය රීස් ඩේවිස් වැදගත් වේ. 1864 දී ලංකා සිවිල් සේවයට බැඳුණු ඔහු බෞද්ධ කටයුතු ගැන දැක්වූ උනන්දුව නිසාම විද්ද්‍යෝදය පිරිවෙනේ සුමංගල හිමිගෙන් පාලි භාෂාව උගත්තේය. 1872 දී එංගලන්තයට ගොස් චයිල්ඩර්ස්, ෆෝස්බෝල් හා ඕල්ඩර්න්බර්ග් සමග බෞද්ධ කටයුතු සම්පාදනය කරන ලදී. චයිල්ඩර්ස් විසින් ලියන ලද , “නිබ්බාන” ලිපියෙන් අවදිව උද්දාමවු ඔහු, 1878 දී “බුඩිසම් “ නම් ග්රන්ථය ලියා ඒ පිළිබඳ පරිණත විනිශ්චයක්ද ඉදිරිපත් කරන ලදී. 1879 දී නිදාන කථාව ඉංගී‍්‍රසියට පරිවර්තනය කොට, එහි හැඳින්වීමට ජනකථා ගැන විමර්ශනයක්ද එක් කරන ලදී.
බුදු දහමේ දර්ශනය ගැන රචනා කළ ටී.ආර්.වී. මූර්ති මහතා සඳහන් කළේ, බෞද්ධ සම්ප්‍රදායට ධම්ම චක්ක ප්‍රවර්තන කාර්යය අවස්ථා කිහිපයකදී කෙරුණු බවයි. එහි පළමුවැනි අවස්ථාව බුදුන් වහන්සේ විසින් සාරානාත්හිදී ඉටු කිරීමෙන්, බෞද්ධ දර්ශනය ලෝකයට දායාද කෙරිණ. දෙවන අවස්ථාව බුදු දහම මහායාන අදහස් වලට පෙරළා ව්‍යාප්තවීමයි.
ඊළඟ අවස්ථාවේදී බුදු දහම විඤාණවාදී අදහස් වලට පරිවර්තනය කරමින් යෝගාවචර අධ්‍යාපනයක ආරම්භයයි. එහි වැදගත්ම අවසාන අවස්ථාව වූයේ නිවැරැදි බුදු දහම තෝරාගනු පිණිසත්, අවබෝධය පිණිසත්, බුදු දහම ලොවට හඳුන්වාදෙමින් කළ දාර්ශනික හා ප්‍රායෝගික බෞද්ධ පුනර්ජීවයයි. දැනට සියවස් එක හමාරකට පමණ පෙර කෙරුණු මෙම ස්වර්ණමය ක්‍රියාවලිය ඉටු කළ මහා පඬිවරුන් හඳුනා ගැනීම හා සිහිපත් කිරීම බෞද්ධ යුතුකමක් වෙයි. ආසියාව, යුරෝපය, ඇමෙරිකාව හා සෙසු ලොව පුරා බුදු දහමේ, සත්‍ය දර්ශනයත්, ජීවන ක්‍රමයත්, විමුක්ති මාර්ගයත් හඳුන්වාදුන් මුල්ම ශ්‍රේෂ්ඨ පඩිරුවන වින්ටර්නිට්ස් මැතිඳුන්ය.
ඉන්දියාවේ බෞද්ධ තොරතුරු ග්‍රන්ථ රචනා වෙළුම් අටකින් සම්පාදනය කළ එතුමා, ඉන්දියානු සාහිත්‍ය ඉතිහාසය හා ආගමික තොරතුරු අඩංගු කර සැකසූ දෙවන වෙළුම, උගතුන් ප්‍රබෝධමත් කළේය. ඊ බර්නොෆ් , පෝස්බෝල්, පි‍්‍රන්සෙෆ් , කර්න්, ක්සෝමා ඩී කෝරෝස්, ඕල්ඩන්බර්ග්, ලෙවි, ස්ටෙචර්බැස්කි, රීස් ඩේවිස් හා එම මැතිනිය, සහ ෆවිසිත් යන මහා විද්වතුන් බුදු දහම විමසමින් ලොවට හඳුන්වාදීම එහි අග්‍ර ඵලය විය. බුදුන් වහන්සේ භික්‍ෂූන් හැට නමක් ලවා ධර්ම ප්‍රචාරක කර්තව්‍ය කළා මෙන්ම එය අති විශිෂ්ට විය. එමෙන්ම එස්.සී.දාස්, එස්.සී. විද්‍යාභූෂන් , බනියුනන්ජියෝ , ජී.ටෙකාකුෂු, ඩී. කෝසම්බි සහ බී.එම්. බරුවා යන මහා විශාරදයන්, බුදු දහමේ පුනරුදයට කළ සේවය අමරණීයය.
මෙම පුනරුද ක්‍රියාවලිය ඇති වන තුරු ලංකාවෙන් පිටස්තර කිසිවෙකු පාලි භාෂා හා සමාන භාෂා, පද හෝ වචන දැන සිටියේ නැති අතර හීනයාන මහායාන වශයෙන් හෝ බුදු දහමක් ගැන හැඟීමක් නොතිබුණි.අශෝක රජු එළි පෙහෙළි කළ පාලි බෞද්ධ සාහිත්‍ය , 19 වන සියවස මුලදීම ජේම්ස් පි‍්‍රන්සෙප් මහතා විසින් හඳුන්වාදීම නිසා පුරා විද්‍යාඥයෝද විමර්ශන කටයුතු ගැන උනන්දු වූහ. පාලි මහාවංසයේ සඳහන් “ පියදස්සී” යන වචනය අනුව යමින් අශෝක රජු හා ලංකාව අතර පැවති ආගමික සබඳතා විමර්ශනය කෙරිණ. මෙම තොරතුරු එළි පෙහෙළි කිරීමේ ගෞරවය හිමිවන්නේ ජෝර්ජ් ටර්නර් මහතාටය. එතුමා පාලි සාහිත්‍යයේ බෞද්ධ තොරතුරු විමසමින් 1837 දී මහාවංසයේ ඉංගී‍්‍රසි පරිවර්තනයක්ද එළි දක්වන ලදී.
මෙම ශාස්ත්‍රීය කටයුතුවලින් ප්‍රමෝදයට පත් බටහිර උගතුන්ගේ බෞද්ධ තොරතුරු සෙවීම, හඳුන්වාදීම පිළිබඳ අසීමිත, අතෘප්තිකර උනන්දුව හෙළි වූයේ මහාචාර්ය වින්සන්ට් පෝස්බොල් මහතා විසින් 1855 දී ධම්මපද පරිවර්තනය ප්‍රකාශයට පත් කළ පසුය. එය පසුව ලතින් බසටද පරිවර්තනය කෙරිණ. දර්ශනයට දහමට ලැදි යුරෝපා උගතුන් එය අත්පොතක් ලෙස භාවිතයට පුරුදු විය. මේ සමගම ඊ.බර්නොෆ් ,බී.ක්ලොග් සහ ජේ.ලුවිස් යන විශාරදයින් විසින් පාලි කෘතීන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලය වූයේ බෞද්ධ අධ්‍යාපන කටයුතු සඳහා නව සංවිධාන ගොඩනැගීමයි. ඒ අනුව ක්‍රි.ව. 1821 – 41 කාලය තුළ, නේපාලයේ සංස්කෘත හා පාලි බෞද්ධ ග්‍රන්ථ එක් රැස්කොට ,ධර්ම අධ්‍යාපන ප්‍රචාරය සඳහා ඉන්දියාවේ සහ යුරෝපයේ ප්‍රසිද්ධ පුස්තකාලවලට යවන ලදී. මෙම මාහැඟි ධර්ම කාර්යය මෙහෙයැවීමේ ගෞරවය හිමි වන්නේ බී.එච්. හොග්සන් නම් මහා විද්වතාටය.ක්සෝමා ඩී. කෝරෝස් මහතා විසින් ක්‍රි.ව. 1834 දී, ටිබෙට් ඉංගී‍්‍රසි ශබ්ද කෝෂය ප්‍රකාශයට පත් කිරීම නිසා, ටිබෙට් බෞද්ධ කෘති අධ්‍යයනය කිරිම ව්‍යාප්ත විය. ආර්.සී. චයිල්ඩර්ස් මහතා විසින් ක්‍රි.ව. 1875 දී පාලි- ඉංගී‍්‍රසි ශබ්ද කෝෂය ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත්, 1881 දී පාලි ග්‍රන්ථ සංගමය ආරම්භ කිරීමත් නිසා, පාලි අධ්‍යාපන හා ශාස්ත්‍රිය කටයුතු වඩ වඩාත් පුළුල්විය. අවුරුදු සිය ගණනින් යටපත්ව පැවති බෞද්ධ දර්ශනය කුතුහලයෙන් යුතුව ඉගෙනීමටත්, පිළිපැදීමටත් ආසියා හා යුරෝපා උගතුන් මේ නිසා උනන්දුවිය. ක්‍රි.ව. 1883 දී බනියු නන්ජියෝ මහතා විසින් චීන ත්‍රිපිටක ග්‍රන්ථ නාමාවලිය අනාවරණය කොට, චීන බෞද්ධ අධ්‍යාපන කටයුතු පුළුල් වීමට මග පාදන ලදී. මෙබඳු උසස් ධර්මයක් තිබියදී මිනිසා අඳුරේ කටයුතු කර තිබීම ගැන බොහෝ දෙනා විමතියටත් ශෝකයටත් පත්විය.
නේපාල, ටිබෙට් හා පාලි සාහිත්‍ය අනාවරණය කරමින් හොජ්සන් මහතා ඉටු කළ මහා බෞද්ධ මෙහෙවර නිසා, ඉයුජින් බර්නොෆ් මහතාට බෞද්ධ ධර්ම ඉතිහාසය පිළිබඳ පළමුවෙනි කෘතිය ප්‍රකාශයට පහසු විය.එතුමා විසින් රචිත,” ඉන්දියානු බුදු සමයේ ඉතිහාසයට හැඳින්වීමක් “ කෘතිය ක්‍රි.ව. 1844 දී පළ කරන ලදී. බෞද්ධ ධර්මය හා සාහිත්‍ය ගැන තුලනාත්මක විමර්ශනයක් කළ මෙම කෘතියෙන් බෞද්ධ පාලි හා සංස්කෘත සම්ප්‍රදායයන් ගැන නව දැකීමක් ඉදිරිපත් කෙරිණ. ඉයුජින් බර්නොෆ් විසින් මහායාන කෘතියක් වූ දිව්‍යාවදානයේ දීර්ඝ ජේද පරිවර්තනය කිරීමත් සමග බුදු දහම ගැන මහායානිකයන්ගේ දැක්ම ප්‍රචලිත විය. ලංකාවතාර සූත්‍රය සහ සද්ධර්ම පූණ්ඩරිකය “ලෝටස් ඩි ලා බොනී ලොයි “ නමින් ප්‍රංශ බසට ද පරිවර්තනය කරන ලදී. බර්නොෆ් මහතා සංස්කෘත බෞද්ධ ග්‍රන්ථ ගැන දැක්වූ උනන්දුව නිසා බොහෝ යුරෝපා උගතුන් සංස්කෘත ඉගෙනීමටද පටන් ගති. පාලි බෞද්ධ ග්‍රන්ථ ගැන උනන්දු වු ෆෝස්බෝල් මහතා “ සුත්ත නිපාතය “ ඉංගී‍්‍රසියට පරිවර්තනය කළ අතර 1885 දී එය පාලිභාෂා ග්‍රන්ථ ප්‍රකාශන සංගමය විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. ඔහු බෞද්ධ සාහිත්‍ය යුරෝපයට හඳුන්වා දීමේදි කළ විශිෂ්ටතම මෙහෙය වන්නේ “ජාතක කථා” ප්‍රකාශනයයි. 1877 සහ 1897 අතර කාලයේදී මෙය වෙළුම් හයකින් ප්‍රකාශිත ය.මේ නිසා බෞද්ධ සාහිත්‍ය පිළිබඳ යුරෝපා ජාතිකයන්ගේ කුතුහලය වැඩි විය. සමස්ත පාලි විනය පිටකය, හර්මන් ඕල්ඩන්බර්ග් මහතා විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. එතුමා විසින් විනය පිටකයට කළ හැඳින්වීමෙන්, සම්ප්‍රදායික බෞද්ධ අධ්‍යාපනය ප්‍රචලිත කළේය. 1879 – 1883 කාලයේදී ප්‍රාතිමොක්‍ෂ , මහාවග්ග, හා චූලවග්ග ඉංගී‍්‍රසියට පරිවර්තනය කරන ලදී. රීස් ඩේවිස් මහතා සමග එක්ව 1881 – 1885 කාලය තුළදී “ පෙරදිග ශුද්ධ ග්‍රන්ථ “ නම් ශාස්ත්‍රීය ලේඛන වෙළුම්වල මේවා කොටස් වශයෙන් පළ කරන ලදී. ඔහු රචනා කළ “ද බුද්ධ “ නම් ග්රන්ථය 1882 දී “හෝයි “ නම් මහතා විසින් ඉංගී‍්‍රසියට පරිවර්තනය කරන ලදී.මුළුමනින්ම පාලි කරුණු වලින් යුතු මෙය යුරෝපයට හඳුන්වාදුන් ප්‍රථම ග්රන්ථය විය. 1883 , දී ථෙර, ථෙරී ගාථා ද, 1897 දී දීප වංසයද ඉංගී‍්‍රසියට පරිවර්තනය කිරීම නිසා ලාංකික උගතුන්ගේ බෞද්ධ ඥානය ලොවට හෙළි කෙරිණ. වේද සාහිත්‍ය ගැන මොහු විශාරදයකු වු නිසා, පාලි හා වේද ග්‍රන්ථ අතර සම්බන්ධතාව හෙළි කළ හැකිවිය. සාමඤ්ඤපල සූත්‍රයට හැඳින්වීමක් කරමින් එය බෘහදාරණ්‍යක උපනිෂද්හි ඇති “යාඤාවල්කයා හා ජානක “ සංවාදයේ ආභාෂයක් ලෙස පෙන්වීමට උත්සාහගෙන ඇත. එමෙන්ම ඍග්වේදයේ ආඛ්‍යාන ගීතිකාවලට ජාතක කථා සම කිරීමටද උත්සාහ ගති. එයින් උගතුන් බෞද්ධ කථා වඩාත් විමසීමට පොළඹවන ලදී.
බෞද්ධ පාලි කෘතීන් මෙන්ම මහායාන බෞද්ධ ග්‍රන්ථද ලොවට හඳුන්වාදීම නිසා, සැබෑ බුදුදහම විමසීමට උගතුන් උනන්දු කෙරිණ. මහාචාර්ය එච්.කර්න් විසින් ආර්යශූ®රපාදයන්ගේ ජාතක මාලාව පළ කරන ලදී. එය පාලි කථාවල සංස්කෘත ප්‍රකාශනයයි. 1896 දී ඔහු විසින් රචනා කළ ඉන්දියානු බුදු දහමේ මූලධර්ම නම් ලිපි ඉන්දු ආර්ය විශ්වකෝෂයේ පළ කෙරිණ. එය උසස් විමර්ශන කෘතියකි. 1901-1903 පළ කළ බෞද්ධ ඉතිහාසයද අගනා කෘතියකි. බෞද්ධ ධර්ම සංගායනා ගැනද ඉන් විස්තර කෙරිණ.
පාලි සාහිත්‍ය ගැන තොරතුරු විමසූ උගතුන් අතර මහාචාර්ය රීස් ඩේවිස් වැදගත් වේ. 1864 දී ලංකා සිවිල් සේවයට බැඳුණු ඔහු බෞද්ධ කටයුතු ගැන දැක්වූ උනන්දුව නිසාම විද්ද්‍යෝදය පිරිවෙනේ සුමංගල හිමිගෙන් පාලි භාෂාව උගත්තේය. 1872 දී එංගලන්තයට ගොස් චයිල්ඩර්ස්, ෆෝස්බෝල් හා ඕල්ඩර්න්බර්ග් සමග බෞද්ධ කටයුතු සම්පාදනය කරන ලදී. චයිල්ඩර්ස් විසින් ලියන ලද , “නිබ්බාන” ලිපියෙන් අවදිව උද්දාමවු ඔහු, 1878 දී “බුඩිසම් “ නම් ග්රන්ථය ලියා ඒ පිළිබඳ පරිණත විනිශ්චයක්ද ඉදිරිපත් කරන ලදී. 1879 දී නිදාන කථාව ඉංගී‍්‍රසියට පරිවර්තනය කොට, එහි හැඳින්වීමට ජනකථා ගැන විමර්ශනයක්ද එක් කරන ලදී. 1881 – 1885 කාලයේදී පෙරදිග ශුද්ධ ග්‍රන්ථ කථාවලට දායක වූ ඔහු ඕල්ඩර්න්බර්ග් මහතා සමග එක්ව විනය පිටකය ඉංගී‍්‍රසියට පරිවර්තනය කරන ලදී. 1881 දී ඇමෙරිකා බුද්ධිමතුන්ගේ ආරාධනයෙන්, ඇමෙරිකාවට ගිය එතුමා බුදු දහම විචාරාත්මක ලෙස පහදා දුන්නේය.
මේ සමයේදී ඇමෙරිකානු බුද්ධිමතුන් පුනර්භවය පිළිබඳ පර්යේෂණයන්හිද යෙදිණ. 1922 දී ඔහු මිය යනතුරුම බුදු දහමින්ලොව දැනුවත් කිරීමට කළ මෙහෙය අති උදාරය. අවුරුදු 41 ක් ඔහු කළ සේවය නිසා, සමස්ත පාලි ග්‍රන්ථ සියල්ලම ප්‍රකාශනයට පත් කෙරිණ. පාලි ග්‍රන්ථ විචාර, විමර්ශන, පරිවර්තන, ලිපි ලේඛන, පාලි භාෂා හා සාහිත්‍යය යුරෝපයට ආසියාවට හඳුනාගත හැකිවිය. 1884, 1903, 1910 දී දීඝ නිකායද, 1884 දී අභිධම්මත්ත සංග්‍රහය, දාඨාවංශය හා 1896 දී යෝගාවචරයද ප්‍රකාශ කෙරිණි. 1889 – 1921 දී දීඝ නිකායද, ඉංගී‍්‍රසියට නගන ලදී. ඒ ග්‍රන්ථයට දුන් විමර්ශන සටහන් උගන්නා අයට රුකුලක් විය. 1896 දී රචිත “බුඩිසම් “ හා 1903 දී රචිත “බුඩිස්ට් ඉන්ඩියා “ ජනපි‍්‍රය විය. 1902 දී ජාත්‍යන්තර මට්ටමේ පාලි ඉංගී‍්‍රසි ශබ්ද කෝෂයක් නිර්මාණය කරන ලදී. විලියම් ස්ටේඩ් මහතාද සහාය කොටගෙන කළ මෙම කෘතියේ පළමුවෙනි කොටස් තුන පමණක් ඔහුට දැකගත හැකිවිය. ඔහු වෙනුවෙන් විලියම් ස්ටේඩ් මහතා එම කෘතිය 1925 වන විට අවසන් කළේය.ඉන්පසු රීස් ඩේවිස් මැතිනිය පාලි ග්‍රන්ථ සංගමය ඉදිරියට ගෙන යන ලදී. ඇය 1909 දී ථෙර ගාථා ද, 1913 දී ථෙරී ගාථාද ඉංගී‍්‍රසියට නගන ලදී. 1904 දී “විභංග“ යද 1912 දී”යමක ද, 1917 දී “සුගතවග්ග“ යද , 1920 දී”විශුද්ධි මග්ග ය ද, 1921 දී “පට්ඨාන” ද එළි දක්වන ලදී. 1923 දී ඇය විසින් “ධම්මසංගනී” ඉංගී‍්‍රසියට නගන ලදී. මීට අමතරව ඇය බුදු දහම පාදක කොට සැබෑ බුදු දහම මහායාන අදහස් වලින් වෙන් කර හඳුන්වාදීමට ග්‍රන්ථ රාශියක් රචනා කර ඇත.1931 දී “සාක්‍ය ඕර් බුඩිස්ට් ඔරිජින් “ නමින් පළ කළ කෘතිය හා 1942 දී, ඇගේ බෞද්ධ ලිපි වෙළුම් තුනකින් නිකුත් කිරීම අගයිය යුතුය. ඉදිරියට ගෙන ගිය පාලි ග්‍රන්ථ සංගමය නිසා වී.ට්‍රෙන්ක්නර්, ආර්.චාමර්ස්, කේ.ඊ.නිව්ටන්, ලියොන් පියර්, එෆ්.එල්. වුඩ්වර්ඩ්, ආර්. මොරිස්, ඊ.හාඩි යන උගතුන් බෞද්ධ ධර්ම ප්‍රචාරයේ යෙදිණ. මේ මෙහෙයට දායක වූ තවත් බුද්ධිමතුන් රාශියක් ගැන කතා කළ යුතුව ඇත.
ජාතීන් අතර ඇති අන්යෝන්‍ය සම්බන්දධය සහ අනාගතයේ ඇතිවිය හැකි අවිනිශ්චිත ස්වභාවය වලක්වා ගැනීම උදෙසා.
භිධර්මයේ මූලික කරුණු
Recent Comments